Okulsuz Toplum: Ivan Illich

Bir Sınıfta El Kaldıran Öğrenciler

Ivan Illich'in Okulsuz Toplum Eseri

''Global düzeyde yeni bir denge bulma yolundaki çabalar, değerlerin, kurumsallaştırmanın dışına taşınmasına bağlıdır.''

Toplumsal düzenin sağlanmasında önemli rol oynayan değer ve normların, kurumsal yapıların içerisinde var olmaya zorlanmaması gerektiği yönünde bir tahayyül geliştirebileceğimiz bu ifade, Okulsuz Toplum adlı eserde eğitim üzerinden anlatılmak istenen kurumsallaşmanın etkilerini özetler niteliktedir.

Illich`in belirttiği üzere bu eserde temel iddiası, değerlerin kurumsallaştırılmasının küresel yozlaşma ve mutsuzluk sürecinin gelişmesi yönünde üç boyutlu bir yapıya (çevre kirliliği, toplumsal kutuplaşma, psikoloji) karşılık gelen durumları açıklamak olmuştur. Bu temel iddiasını ortaya koymak için Illich, bir paradigma olarak okulu seçmiştir. Eğitimden ziyade toplumsal gerçekliğin de okullaştırıldığını belirten yazar, şu şekilde devam eder: ''Yoksul ve zengin olan kesimin okullaşma maliyeti aynıdır ve bu yönüyle her iki kesim de aynı ölçüde okullara bağımlıdır çünkü eğitim denen edimin evde veyahut okulsuz verilmesi bireylere güvensiz gelir. Kurumsal uygulamalara olan güvenin artması, yoksul kesimin çaresizliğine yeni bir boyut katmıştır. Günlük yaşam pratikleri içinde kurumsal bir karşılığı olan en ufak bir ihtiyaç bile yeni bir yoksulluk tanımı oluşturur.''

Ivan Illich

Öğrenmek ve Öğretim İlişkisinin Yanılgısı

"Özel bir zorluğa maruz kalmamış, çok iyi motive olmuş öğrenci yardıma ihtiyaç duymaz."

Okul sisteminin bir diğer illüzyonu ise öğrenmenin yalnızca öğretim sonucu gerçekleştiği yanılgısıdır. Öğrenmenin büyük kısmı boş zaman ya da iş gibi durumların bir ürünüdür. Bu yönüyle insanların çoğu edindikleri bilgileri okul dışındaki deneyimlerine borçludur.

Bir toplumun okulsuzlaştırılması için öğrenmenin iki yüzlü gerçekliğinin tanınması gerekir.  Yalnızca beceri odaklı öğrenim yeterli değildir, diğer türler de eşit miktarda var olmalıdır. Bu yönüyle Illich, okulların eğer bir beceri öğrenmek için yanlış yerlerse eğitim almak için daha kötü yerler olduğunu ifade eder.

"Okul her iki görevi de kötü yapıyor, kısmen aralarında ayrım yapmadığı için."

Okul, insanları yaşa göre sınıflar ve Illich bu gruplaşmanın üç adet öncüle dayandığının altını çizer:

• Çocuklar okula aittir, çocuklar okulda öğrenir ve çocuklara sadece okulda eğitim verilir.

• Çocukların okula gitmelerin gerektiğine ve sözümüzü dinlemeleri gerektiğine karar verdik. Onların sınırlarını kendimiz çizip, bunlara uymalarını bekliyor ve yerlerini bilmelerini istiyoruz. Bu süreçte büyümek, kendi farkındalığıyla toplum tarafından tayin edilmiş rol arasındaki insanlık dışı bir çatışmadan geçerken okula gitmeye devam etmektir.

• Okul aynı zamanda tüketim mitinin taşıyıcısıdır. Okul bize öğretimin öğrenmeyi getirdiği anlayışını aşılar. Okulun varlığı okullaşma talebini de beraberinde getirir. Okula bir kez ihtiyaç hissettiğimizde, kendimizi eğitebilmeye olan inancımız sona erer.

  
  

"İnsanoğlu, çocuklarla ilgilenme göreviyle hem kutsanmış hem de cezalandırılmıştır."

İnsanoğlunun düşüncesini, davranışını ve talebini elbette yalnızca okul kurumu değiştirmez. Medya, aile yaşamı, askerlik ve hastalıkla mücadele gibi konulara hizmet eden modern kurumlar da bizatihi insanı etkin olarak yönetme noktasında önemli yere sahiptirler. Okulun ayrıştığı kısım, müfredat aracılığıyla empoze ettiği eğitim ile sistematik olarak kişileri köleleştirmesinde yatar. Kurumların her birinde; okula giden öğrenci, hastaneye giden bir hasta, yeni bir işçi sınıfının oluşumuna işaret eder.

Okul hem yeni dünyanın dini hem de popüler bir iş sektörüdür. Tüketicileri üreten yapısı bu kurumun ekonomik bağlamda hızla büyüyen bir sektör olması yönünde önem kazandırmıştır. Ürettiği tüketici kitlesinin yani öğrencilerin, her şeye gücü yetme hususunda eksik hissetmelerine ve öğretmen denen figüre aşağılık bir bağlılık geliştirmesi gerektiğine yönelik bir yaklaşım içeren okul kurumu, evrensel olduğuna inandırdığı bu işleyişe sadık şekilde uyanlara bilimin sınırsız ödülü sözünü verir.